Yeni Ordu, İlk Darbesini 50. Yılında Yaptı


Erhan Afyoncu

Yeniçeri Ocağı'nın ortadan kaldırılmasıyla isyan ve darbe çağı bitmiş gibi gözüküyordu.
Ancak yeni kurulan ordu, kuruluşunun 50. yılında ilk darbesini yaptı. Sultan Abdülaziz 1861'de, 31 yaşında Osmanlı tahtına geçti. Osmanlı Devleti, bir süredir yeni hamleler yaparak yeniden güçlenmeye çalışıyordu. Abdülaziz'in ağabeyi Sultan Abdülmecid, 1839'da Tanzimat Fermanı'nı ilân ederek Osmanlı Devleti için modernleşme ve güçlenme yolunu açmıştı. Tanzimat döneminde devlet birçok yeni reform yapmıştı. Ama diğer yandan, 1854'te başlayan dış borçlanma, devlet için büyük bir tehlike hâline gelmişti.
İLK DARBE
1871'den sonra Sultan Abdülaziz için işler kötüye gitmeye başladı. Yeni Osmanlılar muhalefetlerini şiddetlendirerek, meşrutiyet taleplerini giderek daha fazla duyurmaya başladılar. Devlet adamları arasında Abdülaziz aleyhtarları çoğalmıştı. Hüseyin Avni Paşa, Mütercim Rüştü Paşa, Midhat Paşa, Hayrullah Efendi, Kayserili Ahmed Paşa ve Süleyman Paşa, Abdülaziz aleyhtarlığında ön plana çıkarak, aralarında bir cunta oluşturdular.
İstanbul medreselerindeki talebeler el altından kışkırtıldı. 10 Mayıs 1876'da talebeler dersleri boy­kot ederek gösterilere başladılar. Nümayişçiler Yıldız Sarayı'nın önüne kadar gelerek şeyhülislam ile sadrazamın azledilmesini istediler. Sultan Ab­dülaziz, bu gelişmeler üzerine sadrazam­lığa Mütercim Rüşdü Paşa'yı, şeyhülis­lamlığa Hayrullah Efendi'yi, Seraskerliğe de Hüseyin Avni Paşa'yı tayin ettiğini, Midhat Paşa'nın da Meclis-i Vü­kelâ üyeliğine memur edildiğini ilân etti. Böylece talebenin gösterisi son buldu.
Cunta üyeleri iş başına geldikten sonra planları­nın ikinci safhasını, yani Sultan Abdülaziz'in tahttan indirilmesini ele aldılar. Hüseyin Avni Paşa'nın Paşalimanı'ndaki yalısın­da 26 Mayıs 1876 günü yapılan toplantıda durum tekrar gözden geçiril­di. Tarih olarak 31 Mayıs kararlaştırıldı fakat beklenmedik bazı olaylar yüzün­den 30 Mayıs'a alındı. Sultan Abdülaziz, 30 Mayıs 1876'da darbeyle tahttan indirildi. Yerine Beşinci Murad padişah oldu.
Sultan Abdülaziz, önce ailesi ile birlikte Topkapı Sarayı'na gönderilip orada yaşamaya zorlandı. Topkapı Sarayı eski sultana Osmanlı padişahlarından bazılarının maruz kaldıkları kanlı akıbetleri hatırlattı. Beşinci Murad'a bir mektup yazarak Topkapı Sarayı'ndan başka bir saraya naklini istedi. Sultan Abdülaziz, Beşinci Murad'ın emriyle 2 Haziran'da Ortaköy'deki Feriye Sarayı'na nakledildi.
SULTANI ÖLDÜRDÜLER
4 Haziran Pazar sabahı, Sultan Abdülaziz'in odasına gelenler eski padişahı bilekleri kesilmiş olduğu hâlde kanlar içinde yerde buldular. Bir anda çığlıklar yükseldi. Saray halkı bağırıp çağırarak ağlamaya başladı. Saray halkı dışında, olay yerine ilk gelen kişilerden biri de ilginç bir şekilde Hüseyin Avni Paşa idi.
Doktorların raporuna göre, Sultan Abdülaziz bilek damarlarını kesmek suretiyle intihar etmişti. Doktorlar muayeneye başlamadan önce kendilerine olayın intihar olduğu ve ne şekilde cereyan ettiği hakkından bilgi verilmişti.
Olay gerçekten intihar mıydı? Her ne kadar resmi makamlar ve doktorlar Sultan Abdülaziz'in intihar ettiğini açıklamışlarsa da, açıklama kimse tarafından inandırıcı bulunmamıştı. Herkes olayın bir cinayet olduğu kanaatinde idi. Daha birkaç gün önce bir darbe yapılmıştı. Darbeciler bir anda ülkenin kaderine hakim oldukları gibi, istedikleri kararı alacak ve istedikleri icraatı yapacak konumda idiler. Dolayısıyla, ihtilalin klasik mantığı işlemiş, darbeyi yapanlar, tahttan indirdikleri padişahı, ileriki günlerde kendileri için tehlike arz etmemesi bakımından ortadan kaldırmayı tercih etmişlerdi.
Hüseyin Avni Paşa, herkes tarafından Sultan Abdülaziz'in ölümünden başlıca sorumlu kabul ediliyordu. Paşa, aynı zamanda tek adam gibi hareket ediyor, diğer devlet adamlarını parmağında oynatıyordu. Meşrutiyet'in ilânı konusunda da hiç acele etmiyordu. Bu ortamda Çerkes Hasan olayı meydana geldi. Çerkes Hasan, Sultan Abdülaziz'in eşlerinden birisinin akrabası bir subaydı. Abdülaziz'in başına gelenleri kesinlikle hazmedememiş ve intikam almayı kafasına koymuştu. Bu yüzden Sultan Abdülaziz'in ölümünden 12 gün sonra Bakanlar Kurulu toplantısını basarak, Hüseyin Avni Paşa'yı öldürdü.
_____________________________
Bugün,12 Aralık 2009